در بررسی ریخت شناسی گیاهی ، پیچیدگی گیاهان باغبانی را می توان در اندامهای مختلف گیاه که تغییر زیادی را نشان می دهند، مشاهده کرد. هر اندام یک یا چند وظیفه را به عهده دارد و از بافت های مختلف تشکیل شده است. گیاهان دارای سه نوع اندام اولیه هستند. ریشه ها ، ساقه ها و برگ ها که رشد رویشی گیاه به آن ها وابسته است.
ساختار ریشه
ریشه ، نخستین اندام یک گیاه است که از بذر کاشته شده خارج شده و با محیط پیرامون خود که به طور معمول خاک است ، تماس برقرار می کند. انشعاب های ریشه ، نامنطم بوده و برعکس ساقه ، دارای گره نمی باشد. وظیفه ریشه ،نگهداشتن پیگر گیاه در خاک ، جذب آب و مواد معدنی از خاک و انتقال آن به ساقه و در برخی گیاهان ، ذخیره مواد غذایی است. فرآیند جذب آب در بیشتر گیاهان در ریشه های مویین انجام می شود.
انواع ریشه
ریشه را از نظر منشا و زمان تشکیل به سه گروه ریشه اولیه (اصلی) ، ریشه جانبی (ثانویه) و ریشه نابجا گروه بندی می کنند.
ریشه اولیه (اصلی) : از رشد و نمو ریشه چه ، زیرلپه یا هر دو ، پس از تنژیدن بذر بوجود می آید. ریشه های اولیه به صورت عمودی رشد می کنند.
ریشه ثانویه: ریشه اولیه در خاک اطراف گیاه پایین می رود و انشعاب هایی تولید می کند که ریشه ثانویه یا جانبی نام دارد. ریشه های ثانویه به صورت افقی رشد می کنند.
ریشه نابجا: در جاهایی به غیر از محل ریشه اولیه رشد می کنند. مانند ریشه هایی که در قسمت هوایی گیاه ، یا روی قلمه و مانند آن رشد می کنند.
سیستم ریشه
سیستم ریشه ممکن است به صورت ریشه راست و ریشه افشان باشد.
ریشه راست:
وقتی ریشه اولیه به عنوان ریشه لصلی عمل کرده و با کمترین انشعاب به طرف پایین برود مانند ریشه هویج ، شلغم و گردو
ریشه افشان:
چنانچه سیستم ریشه بیشتر از ریشه های جانبی ، که از انشعاب های ریشه اولیه ایجاد گردیده اند ، تشکیل شده باشد. مانند باریک برگان. چمن و ذرت و…
شاخصاره
به مجموعه ساقه و برگ های گیاه که بخش هوایی گیاه را تشکیل می دهد و در برابر بخش زیرخاکی گیاه یا ریشه است.
ساقه
محور اصلی گیاه و نگهدارنده جوانه و برگ ها است. وظیفه ساقه نگهداشتن قسمت هوایی (برگ ها ، گل ها و میوه ها) ، انتقال مواد غذایی (در زمان سبز بودن) ، ساختن مواد غذایی (در برخی از گیاهان) ، ذخیره مواد غذایی و کاربرد در گیاه افزایی به عنوان قلمه می باشد.
بخش های ساقه
ساقه از سه قسمت اصلی : پاهنگ (طوقه) ، گره و جوانه تشکیل شده است.
پاهنگ (طوقه) :
محل پیوستگی ساقه به ریشه را پاهنگ گویند. شناخت این محل ، در پیوند زدن و نشا کردن نهال ، اهمیت زیادی دارد.
گره:
برآمدگی های روی ساقه جوان گیاه را که برگ ها از آن خارج می شوند ، گره نامیده می شود و به فاصله بین دو گره پی در پی میانگره گفته می شود.
جوانه:
در واقع ساقه بسیار جوان و کوچکی است که توسط فلس های بسیار سخت و محکمی پوشیده شده است. جوانه دارای انواع مختلف از جمله جوانه انتهایی و جوانه جانبی (محوری) است.
جوانه انتهایی در انتهای ساقه قرار دارد و مسئول کشیدن ساقه یعنی رشد و نمو طولی ان می باشد.
جوانه جانبی در کنار برگ ها قرار دارد و مسئول تولید ساقه ، برگ و گاهی گل می باشد.
انواع ساقه
ساقه های هوایی:
ساقه هایی هستند که در خارج از زمین به رشد و نمو پرداخته و از نور آفتاب بهره مند میشوند.این ساقه ها ابتدا سبز رنگ بوده و سپس تغییر رنگ می دهند و به صورت ساقه هوایی معمولی ، ساقه هوایی خزنده و ساقه هوایی بالا رونده دیده می شوند.
ساقه هوایی معمولی:
این ساقه ها به طور ایستاده و بالای سطح خاک قرار دارند و به صورت های مختلف ، مانند ساقه هوایی اصلی همراه با شاخه های منشعب از تنه (مانند درختان سیب و گردو) ، ساقه استوایی بدون انشعاب (مانند خرما) ، ساقه های توخالی و بدون انشعاب (مانند خیزران) و ساقه های گوشتی (مانند کلم قمری ف کرفس و کاکتوس) دیده می شوند.
ساقه های هوایی خزنده:
این ساقه ها از استقامت و استحکام زیادی برخوردار نبوده ، بنابر این روی سطح زمین گسترده می شوند و به هنگام رشد طولی حالت خزنده پیدا می کنند. (مانند گوجه فرنگی و توت فرنگی)
ساقه های هوایی بالا رونده:
این ساقه ها حالت ساقه های خزنده را داشته ، به تنهایی و آزادانه نمی توانند در هوا بایستند و باید به جسمی مانند ستون ، تنه درخت و یا قیم تکیه داده ، بالا روند. مانند نیلوفر
ساختار برگ
برگ، اندامی است که در آن فتوسنتز انجام می شود و ترکیب های کربنی مورد نیاز گیاه فراهم می شود. در ساختار برگ ، رگبرگ ها سیستم آوندی را تشکیل می دهند.
برگ ها از دو قسمت اصلی ، پهنک برگ و دمبرگ تشکیل شده اند. پهنک برگ توسط دمبرگ به ساقه متصل می شود.
افزون بر این ، برگ ها دارای لایه روپوستی (رویی و زیری) و ناحیه اسفنج مانند مزوفیل می باشند.
روزنه ها روی روپوست های رویی و زیری قرار دارند و به طور معمول در روپوست زیری زیادتر می باشند. باز و بسته شدن روزنه ها به وسیله یاخته های محافظ که در برابر نور و رطوبت نسبی حساس هستند ، کنترل می شود.
پهنک برگ دارای شبکه ای گسترده از رگبرگ ها می باشد. رگبرگ ها نیز دارای انشعاب هایی از دسته آوندی ساقه اند که از راه دمبرگ وارد پهنک شده اند. رگبرگ ها ممکن است به صورت موازی (در خرما ولاله) ، پنجه ای (در انگور) و شاخه ای(در گیلاس) باشند.
انواع برگ
برگ ها به دو دسته ساده و مرکب تقسیم می شوند. پهنک در برگ های ساده به طور کامل تقسیم نشده است ، در حالی که در برگ های مرکب ، تقسیم شده و چند بخش جداگانه به نام برگچه را تشکیل می دهد.
چگونگی قرارگیری برگ روی ساقه
به طور معمول ، گیاه برای آنکه بتواند بیشترین استفاده زا از نور بنماید و در ضمن خود را در برابر عوامل جوی نا مساعد حفظ کند ، حالت متقارن پیدا کرده و برگ ها و شاخه های فرعی آن به طور منظم و ویژه در ناحیه گره ها، روی ساقه قرار می گیرند. اگر به هر گره تنها یک برگ متصل باشد برگ را متناوب و اگر از یک گره دو برگ خارج شده باشد برگ را متقابل و اگر از یک گره چند برگ خارج شده باشد به آن فراهم می گویند. چنانچه برگ ها به صورت جفت ها متقابل و عمود برهم باشند چلیپایی و در صورت قرار گرفتن به صورت مارپیچی به نام مارپیچ. به این شیوه قرار گیری آرایش برگ می گویند.
ریزش برگ
برگ بیشتر گیاهان نواحی معتدله که خزاندار هستند در اوایل بهار شکفته شده و در پاییز می ریزد و گیاه خزان می کند. در گیاهان یکساله علفی برگ ها تا زمانی که گیاه زنده است زنده مانده و با مرگ گیاه از بین می روند.
برگ های سوزنی ، برگان، خرما، مرکبات و شمشاد به مدت چند سال روی گیاه باقی مانده و به تدریج می خشکند و می ریزند. عمل فرو افتادن برگ، یا برگ ریزی ، برای گیاه مفید است چونکه گیاه ، اندامی ناتوان ، مصرف کننده و یا بیمار را بدین وسیله می ریزد. ریزش برگ ، در بسیاری از گیاهان ، بوسیله ایجاد لایه سواگر یا لایه ریزشی در پایین دمبرگ ، صورت می گیرد. نخست ، پکتین لایه میانی با کمک آنزیم حل می شود و یاخته ها از هم جدا شده و دمبرگ ، تنها از راه آوندها ، به ساقه پیوسته می ماند که آنهم به نوبه خود با عواملی مانند باد و باران جدا گشته ، برگ به زمین می افتد. ریزش به موقع برگ ، در برخی گیاهان که محصول آنها را با ماشین برداشت می شود ، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و بیشتر با استفاده از تنظیم کننده های رشد گیاهی این کار را یکنواخت کرده و سرعت می بخشند.
کشتزار پايگاه تخصصي آموزش کشاورزي ، گیاهپزشکی و فروشگاه آنلاين کشاورزي بذر ، کود ،سم و ابزار آلات باغباني.
منبع: کشتزار
ترجمه و ويرايش فني توسط تيم تخصصي کشتزار
کشتزار اين مقاله را براي اولين‌بار منتشر کرده‌است، لذا نقل مطلب بدون درج لينک فعّال کشتزار اخلاقي نيست.
